پوشاک از راه مجموعه ای علائم مادی، یک نظام ارتباطی فرهنگی در میان مردم جامعه بر قرار می کند.
رمز گشایی از این علائم و دریافت معانی و مفاهیم زبان علائم در هر گروه اجتماعی و جامعه مستلزم درک رفتار های اجتماعی و فرهنگی مردم آن گروه و جامعه و شناخت نظامهای دینی، عقیدتی و اعمال و باورهایی است که پوشاک ارزشهای نمادین خود را از آنها گرفته اند.
این ارزشها نقش مهم و بر جسته ای در نگهداشت هویت اجتماعی و فرهنگی مردم و استمرار دوام آن در حیات تاریخی نسلها ایفاء می کنند.
در آغاز شکل گیری اجتماعات بشری و در جامعه های اولیه پوشاک جنبه و نقش حفاظتی داشته و برای مصون نگه داشتن بدن انسان در برابر عاملهای طبیعی و اقلیمی و آب و هوایی به کار می رفته است.
بعدها، با توسعه فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی در جامعه ها و شکل گیری عقاید دینی، مذهبی در ذهنیت مردم پوشاک و نوع رنگ و جنس و شکل و سبک دوخت تن پوشها زمینه و نقش فرهنگی یافت و كار کرد اجتماعی و فرهنگی و نمادین آن بر جسته شد.
هر یک از تن پوشها و زیورها و آرایه های مخصوص آنها به صورتی رمزی و نمادین مفهوم یا مفاهیمی را در جامعه می رسانند.
تن پوشها نشان دهنده پایگاه و منزلت اجتماعی، اقتصادی، مذهبی، شغلی و حال و احوال روحی پوشندگان آنها و بر تابنده تفاوتهای جنسی و سنی و جایگاه و مقام طبقاتی افراد در گروهای اجتماعی و قومی مختلف می باشند.
نوع جنس و رنگ و طرز دوخت و شکل لباس و فرهنگ واژگان مربوط به تن پوشها با مجموعه ای از ارزشها و معیار های فرهنگی، اخلاقی و معنوی مانند شرم و حیاء وقار و متانت. جاذبه و فريبندگي، عظمت و حقارت، غرور و کبر و فروتنی، جاذبه جنسی، اهمیت واعتبار اجتماعی و اقتصادی، سوک و شادی، فقر و غذا و باور های دینی، مذهبی و آرمانی در آمیخته اند.از این رو مطالعه پوشاک مردم یک گروه و قوم و جامعه، چه در گذشته و چه در حال، و بررسی روند تحول و دگرگونی تاریخی – اجتماعی هر یک از تن پوشها و کارکردهای اجتماعی و تاثیر پذیری و تاثیر گذاری آنها زمینه ای مهم و ارزشمند در پژوهشهای مردم شناسی به شمار می روند.
آنچه در مجموعه پوشاک مردم یک گروه اجتماعی یا یک قوم و جامعه اهمیت دارد، یکی الگوهای فرهنگی است که مردم در انتخاب مواد، رنگ و اسلوب دوخت جامعه ها و اندازه هر یک از آنها به کار می برند، و دیگری نقش و عملکردی است که برخی از تن پوشها در زمینه های گوناگون فعالیتهای اجتماعی، فرهنگی، شغلی و در مناسک و مراسم آیینی و دینی مردم ایفا می کند.
برخی تن پوشها، به ویژه جامعه زنانه برای خود آرایی و جلوه گری اندام یا ایجاد جاذبه جنسی و بر انگیختن احساس جنس مخالف دوخته و پوشیده می شوند. جنس و رنگ و دوخت و قد و قواره این نوع جامعه ها معمولاً به گونه ای است که در تقابل با ارزشهای فرهنگی، دینی،اخلاقی و مغایر با هنجار های پذیرفته شده در گروه و جامعه است.و از آنجا که بستر جامعه ها همواره در تعامل با دین و آیین بوده است و از این نظر که ادیان هر یک چهار چوبی خاص تعریف می کنند. عدم توجه صحیح به این چهار چوبهای دینی باعث ایجاد نوعی سردرگمی ذهنی در مردم کشور ما می شوند.
از این رو، پوشندگان این نوع جامعه ها در هر گروه و جامعه ای که باشند از دیگران تمایز می یابند و معمولاً در گروه های بی بند و بار و لا ابالی و شب زنده دارو روسپی پیشه قرار می گیرند.
لباس مانند زبان هویت قومی، اجتماعی و جغرافیایی و وابستگی های صنفی، سیاسی، مذهبی و شان و منزلت اجتماعی و اقتصادی مردم را مشخص می کند.
برای اینکه عملکرد اجتماعی و فرهنگی پوشاک در هویت بخشی به اعضای جامعه را در یابیم و بدانیم که چگونه پوشاک هویت اجتماعی و فرهنگی فرد و جمع را در اجتماعات گوناگون ایلی، عشیره ای، روستایی. دهقانی، و شهری توجیه و تبیین و آنها را از یکدیگر جدا می کند.
لازم است تن پوشهای مردم را همچون مجموعه ای از علائم زبانی مادی بررسی و تحلیل کنیم.
مثلاً : همان اندازه که زبان مردم گروههای قومی کرد، لر بلوچ، ترکمن و فارس را از یکدیگر ج.
البته لازم به ذکر است فرهنگها بر اثر همجواری و نیز روابط قدرت زی نفوذ و سلطه یکدیگر قرار می گیرند. مانند ارتباط بصری دو البسه آذری زبانان ایرانی و حضور عثمانی ها در غرب یا تاثیر هند و پاکستان از البسه بلوچهای ایران.
بنابراین همچنان که می توان با تغییر زبان یک قوم هویت قومی یا فرهنگی مردم آن قوم را تغییر داد و از میان برد.
از راه تغییر لباس اقوام نیز می توان از آنها هویت زدایی کرد و شاخصه قومی، فرهنگی آنها را از میانه زدود.
در جامعه های ایلی، عشیره ای و یا جامعه های روستایی، دهقانی ایران که مردم آنها در رفتارهای اجتماعی و فرهنگی و دینی از الگوهای مشترک و یکسانی پیروی می کنند. تنوع در ساختار اقتصادی و مادی این جامعه ها و تفنن در مشاغل و پوشاک مردم آنها وجود ندارد و روابط میان اعضای این جامعه ها بر مبنای انسجام مکانیکی استوار است.
تن پوشهای مردان و زنان این جامعه ها عموماً از لحاظ طرح و اسلوب دوخت، حتی جنس و رنگ کم و بیش با یکدیگر همانند و یکسانند.
نوع فرهنگ آن ها نیز بر خواسته از شیوه معیشت کوچندگی و دامپروی و روشتانشینی و کشاورزی در این جامعه ها امکان تنوع و تفنن در لباس و گزینش نوع و شکل و طرح لباسهای مغایر با شیوه بومی.، سنتی را از مردم گرفته و آنها را مقید به پیروی از هنجارهای معمول در پوشش سنتی یکسان کرده است.
تن پوشهای ایلی، عشیره ای یا روستایی که به دست بافندگان و دورندگان بومی، محلی در ایل و عشیره یا روستا و یا در بازار های شهر های در دسترس آنها به سفارش ایلاتی ها و روستایی ها دوخته می شوند، همه متاثر از الگوهای فرهنگی متداول در میان مردم آن جامعه ها هستند و با ملاکهای و هنجارهای فرهنگ بومی آنها تطبیق می کنند.
بر خلاف جامعه های ایلی، عشیره ای و روستایی، در جامعه های شهری که جمعیت آنها ترکیب نا همگی از گروههای قومی و زبانی متفاوت است، لایه ها و قشرها و طبقات متعددی با مشاغل و مناصب گوناگون وجود دارند.
در این گونه جامعه ها روابط بر مبنای یک انسجام ارگانیکی تنظیم شده و فعالیتهای اجتماعی، و فرهنگی و اقتصادی مردم، گروههای و قشرها و طبقات اجتماعی و الگوهای رفتاری و نظام اندیشگی و عقدتی مردم و شکل آداب و رسوم و نوع مسکن و گاز و نوع لباس آنها گوناگون و متنوع است.
اختلاف پایگاه طبقاتی و وجود گروههای گزیده اجتماعی مانند : درباریان، دیوانیان، بازرگانان، روحانیان، امیران لشکری و کشوری و .. منتج به کثرت و چند گونگی در پوشاک اعضای هر گروه و صنف و قشر شده است. به طوری که از طریق نوع تن پوشها می توان به موضع و پایگاه اجتماعی و گروهی مردم پی بزد.
شهرنشینان به ویژه زنان شهر نشین، چندان به قیود اجتماعی، فرهنگی بومی و سنتی پایبند نیستند.
توانایی اقتصادی و مالی نسبتاً بالای خانواده های شهری و آزادیهای بر خواسته از فرهنگ شهر نشینی امکان و فرصت تفنن و تنوع در لباس را برای شهرنشینان فراهم کرده است.
آزادی از قیود و الزامات اجتماعی و فرهنگی و وضعیت خوب اقتصادی و تنوع طلبی قشر صرفه از دوره قاجار به این سو دروازه های ورود منسوجات خارجی را به ایران گشود.
تا پیش از ورود پارچه های فرهنگی از خارج به ایران، مردم هر قشر و گروه جامعه هایشان را بیشتر از پارچه هایی تهیه می کردند.
که در ایران می بافتند و طبق الگوهای بومی و محلی در هر جامعه می دوختند و می پوشیدند.
با تامل و تحقیق در پیشینه فرهنگ، تمدن و تاریخ می توان دریافت که معماری و نوع پوشش اقوام مختلف، مخصوصاً اقوام ایرانی ارتباط نزدیک و غیر قابل انکار داشته است و همانقدر که انسانها به نوع پوشش بدن و جسم خود اهمیت می داده اند، معماری را لباس و پوشش و روحی بر پیکر بی جان ساختمان و محل زندگی خود می دانسته اند و این مطلب با توجه به نوع تفکرات، فرهنگ، اقلیم و … در اقوام مختلف به گونه های متفاوت بروز کرده است.
اما در عصر حاضر ارتباط و تاثیر گذاری معماری و نوع پوشش بر هم بسیار کمرنگ شده است و هر کدام رنگی از تقلید به خود گرفته است به همین منظور اولین گام برای احیاء و نزدیکی این دو مقوله به یکدیگر ایجاد بستر و زمینه ای برای فعالیت نزدیک این دو حوزه در کنار یکدیگر می باشد که این مهیا نمی شود جز با طراحی مجموعه ای با معماری سازگار برای انجام متمرکز تمام فعالیت های مربوط به مد، لباس و پوشش، اعم از کارهای تحقیقاتی و پژوهشی، طراحی عرضه و …
لباس ملی و مهندس بهشتی :
بعضی از این سئوال بر می شویند و مذبوحانه تلاش می کنند دلایلی بر بطان سئوال بیایند. بعضی افسوس می خورند و بر دیگر مللی که لباس ملی دارند غبطه می خورند. بسیاری اگر بدانند که ایرانیان در طول تاریخ هیچگاه خط اختصاصی خود را نیز نداشته اند بر گوینده این سخن دشمنی می روند و آن را نشانه نداشتن حب وطن و ناشی از بیگانه دوستی می دانند. ایرانیان هیچگاه خط اختصاصی خود را نداشته اند.
خط میخی ریشه ای اکدی، اشوری دارد، خط لاتینی که در دوره اشکانی رواج داشته ریشه یونانی دارد، خط پهلوی ریشه ای آرامی دارد و خط فارسی ریشه عربی، ولی زبان فارسی ریشه هزاران ساله در این سرزمین دارد. هنوز متن هزار ساله شاهنامه برای کودک دبستانی ما قابل خواندن و فهمیدن است. بسیاری از واژه ها، اصطلاحات و ترکیبات زبان فارسی عمری چندین هزار ساله دارد.
در عین حال در سرزمینی زندگی می کنیم که بیشترین تنوع زبان و گویش را نیز در دل خود جای داده است بنا به تضمین اجمالی در ایران فعلی چیزی بیش از بیست زبان و بیش از پنجاه هزار گویش رایج است. کارخانه عجیبی است کارخانه زبان در سرزمین ما از سویی این همه تنوع (شاید در همه اروپا این همه زبان و گویش یافت نشود.)
از سویی این همه وحدت زبان فارسی که حتی زبان رایج و محاوره بسیاری از نقاط ایران نبوده است. واسطه ارتباط عمیق فرهنگی میان جوامع ساکن در این سرزمین بوده و عرضه نشده و نمای گرانبهاترین ثمره فرهنگ یعنی «شعر» بوده است. بلندین آرزوها و عمیق – ترین دریافت های عرفانه و لطیف ترین و عاشقانه ترین تجربیات شخصی اجتماعی و حماسی ترین تجربیات تاریخی در عبور از سخت ترین گردنه های تاریخی.
همه و همه با زبان فارسی بیان می شده و بر جریده فرهنگ ثبت و ضبط گردیده است. سرنوشت لباس نیز در سرزمین ما همین گونه است. در طول تاریخ و عرض جغرافی در میان اقشار مختلف مردم و به تناسب موقعیت های مختلف شاهد طرحها و نقش های لباس برای زنان و مردان، کودکان و جوانان تا سالخوردگان هستیم، آنچنان تنوعی که اگر عزم ایجاد موزه ای برای نمایش نمونه های از هر طرح و نقش لباس در هر دوره تاریخی و هر گوشه از سرزمین نمائیم.
موزه ای لازم به پهنای همه سرزمین ایران این تنوع را در سرزمین های دیگر به این میزان شاهد نیستیم. لباس اعراب یا لباس هندیان، یا لباس مردم ژاپن و … از چنین تنوعی بر خوردار نیست و برای همین است که لباس ملی در این سرزمین ها براحتی قابل دست یابی است. از سوی دیگر این همه تنوع که خود مبین تنوع فرهنگی موجود در ایران است.
زندانه و پوشیده وحدتی را نیز پیش چشم می گذارد. خصوصیات و مختصات مشترکی
که ویژگیهای هویت ایرانی است.
از آنجا که لباس معرف و مبین هویت و شاکله درونی هر کسی و هر جامعه ایست، شناخت ویژگیهای مشترک لباس ایرانی از خلال این همه تنوع مستلزم شناخت ویژگیهای هویت ایرانی است. زندی و پرده پوشی در عین زیبایی و جمال پرستی. چستی و چابکی در عین وقار و حیاً جلال و شکوه در عین تواضع و ایستادگی، شادی و سرور در عین بلاجویی و مصیبت زدگی، ثروت در عین فقر و فقر در عین ثروت … خلاصه اینکه برای ایرانیان طرح و نقش لباس فرصتی بوده است تا طبع شاعری خود را بیازمایند و هر بار شعری متناسب با کیفیت فرصت بسرایند. گاه غزالی عاشقانه، گاه منظومه ای حماسی، گاه قصیده ای پند آموز و گاه دو بیتی حکمیانه. لباس همچون هر پدیده دیگر در فرهنگ ایرانی می بایست پاسخی کامل باشد به نیازهای روزمره زمینی و در عین حال معنوی ترین و آسمانی ترین نیازهای انسانی ایرانی. لباس ایرانی می بایست تناسب با کالبد خانگی و صورت ملکوتی انسان ایرانی می یافته تا آرامش درونی برای او به ارمغان آورد.
سخنی با مسئولان فرهنگی، هنری اعتقادی کشور:
امروز از دهکده جهانی صحبت می کند. ما برای حفظ تمدن چند هزار ساله ایرانی نقش حساسی بر عهده داریم. زمان آن است که ریشه ها را محکم تر کنیم. ما امروز نیازمند حمایت مسئولان برای برداشت گامی ملی و ایرانی هستیم.
لباس ها و جامعه های متنوعی از اعصار و دوران های مختلف این کشور برای ما به یادگار مانده است. اما در بیست و اندی سال اخیر هیچگونه اثری از شیوه زیبا و شکیل لباس که اسلامی و ماندنی باشد به جای نگذاشته ایم.
وقت آن است که برای آیندگان این امروز مرز و بوم ردپائی بجای گذاریم تا راهبردی برای لباس پرسش جوانان آینده باشد.
ردپای زنگ در این مرز و بوم و نشانه های خاص ایرانی از دیرباز تاثیر انکار ناپذیری در مردم ما داشته است. رنگ تاثیر بسزائی در نشاط و شادابی سلامت روحی و روانی انسان در مراحل مختلف رشد از کودکی تا بزرگسالی دارد.
بیایید پوشش های محل کارمان در این باره برگزار شود تا مسئولان بیشتر به این امر بیندیشند و برای آن بیشتر وقت بگذارند. پوشیدن لاس های ایرانی، اسلامی شاد را می توان از مجریان برنامه های تلویزیون که قوی ترین رسانه گروهی به شمار می آید آغاز کرد.
تصویب آئین نامه صدور مجوز نمایشگاه های مد و لباس آئین نامه نحوه صدور نمایشگاه های مد و لباس در سومین جلسه کار گروه قانون ساماندهی مد و لباس مصوب مجلس شورای اسلامی، یا حضور نمایندگان دستگاه های ذیربط به تصویب رسید.
براساس این مصوبه از این پس شخصیت های حقیقی و حقوقی که خواستار برگزاری نمایشگاه های مد و لباس هستند. می توانند با ارایه طرح پیشنهادی خود به دبیرخانه کمیته کارشناسی صدور مجوز نمایشگاه های مد و لباس که در دفتر هنرهای تجسمی معاونت امور هنری وزارت ارشاد اسلامی تشکیل شده است. در خواست مجوز کنند.
بنابراین گزارش، بر مبنای مصوبه مجلس شورای اسلامی، دستگاه های ذی ربط در زمینه طراحی مد و لباس زیربط کار گروهی که در وزارت فرهنگ و ارشاد تشکیل شده است. در حیطه وظایف دستگاه خود فعالیت می کنند.
از سوی دیگر دبیرخانه جشنواره زنان سرزمین من اعلام کرد: راهکارهای تولید انبوه و ورود طرح های متنوع و جدید مانتو و چادر با رعایت شرع مقدس اسلام به بازارهای مصرف، بررسی شد.
فرحناز قند فروش، مشاور استاندار تهران در امور بانوان به استقبال طراحان لباس و ارائه صدها طرح جدید با رعایت موازین شرعی اشاره کرد و گفت: با توجه به علاقه دختران و زنان کشور به طرح های متفاوت ارائه شده، باید راه های دسترسی آنها به این گونه پوشش اسلامی، ایرانی که موجب تحول در نحوه پوشش جامعه می شود را فراهم کرد.
وی با بیان این که باید به جایگاه طراحی لباس در جامعه بها داده شود. افزود: اکنون زمان آن فرا رسیده تا با تولید انبوه طرح های جدید پوشش اسلامی، ایرانی که در آن همه سلیقه ها در نظر گرفته شده است. حجاب را در دختران و زنان کشور نهادینه کنیم.